Meslekler ve Üstel “Değişme”​ meselesi

“İnsanoğlu, dirliğini tehdit eden riskleri görmezden gelmede fevkalade bir kapasiteye sahiptir, sanki bu onları uzaklaştıracakmış gibi.” – Nate Silver (Sinyal ve Parazit)

Üstel artış ile birlikte kişilerin düşünmesi gereken konuların sayısında da üstel olarak artış yaşanıyor. Bu konu üzerinde daha fazla düşündükçe, biraz detaylandırmaya ve daha sonrasında neden bugün “yok olacak meslekler“de çalışan insanların gerekli bilgi beceri dönüşümlerini yapamadıklarını ve mesleki dönüşümlerin bu kadar “beklenmedik” olup olmadığını biraz araştırmaya karar verdim. 

Araştırmalarım sonucunda bana enteresan gelen bir kaç detay oldu, bunları sizler ile paylaşmak istiyorum. 

Yazıya, öncelikle arapça “maslak” (yol, rota) kökünden gelen “meslek” kelimesi ile başlayalım,

TDK sözlükte, “meslek” kelimesi için 5 farklı anlam bulunuyor,

1. isim: Belli bir eğitim ile kazanılan, sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş.
2. isim: Uğraş.
3. isim: felsefe Öğreti.
4. isim: felsefe Dizge.
5. isim: eskimiş Çığır, okul, ekol.

İstanbul Üniversitesi 2015 yılında “Türkiye’de Çalışma Yaşamı ve Mesleklerin İtibarı” adlı bir araştırma yayınladı. (1)

Bu araştırmanın sonuçlarında iki enteresan bulgu gözüme çarptı.

Bu bulgulardan ilki “iyi bir işte arananlar” sıralaması oldu. Listenin ilk üç sırasında “iyi bir ücret“, “iş garantisi” ve “işin kaza ve ölüm riski içermemesi” yer alıyor.

“İşin toplumdaki saygınlığı“nın “yeni beceriler kazandırması“ndan yukarıda, “sorumluluk gerektirmemesi“nin ve “bol izin ve tatil süresi“nin “ilginç bir iş olması“ndan yukarıda olması benim için oldukça enteresan bulgular oldu.

Bu sonuçlar, işin garanti olduğu, fazla stresli olmadığı ve ücretinin iyi olduğu işlerin, ilginç olan, insanın yeni beceriler geliştirebileceği ancak bu ilk üç kriteri yerine getiremeyen işlerin talebine kıyasla daha fazla olacağı anlamına geliyor.  

Çoğunlukla sevmediği işleri yapan “kurumsal” hayat çalışanları ile yapmış olduğum konuşmalarda, çocukları için diledikleri mesleğin ne olduğunu sorduğumda büyük bir oranda “ne meslek yaparsa yapsınlar sevdikleri bir işi yapsınlar” cevabını alıyorum. Bu liste ve örnek aslında bu “mesele”ye bakış açımız ile birlikte “zorunluluklara” dair güzel bir örneklem sunuyor.

Şimdi aynı araştırmanın itibarlı meslekler listesinde ilk 40 sıraya bakalım.

En itibarlı meslekler sıralamasında ilk üç sırada Tıp Doktoru, Üniversite Profesörü ve Hakim yer almaktadır. Liste üzerinde en üst sıralarda bulunan işlerin “iyi ücret” ve “iş garantisi” kriterlerini yerine getirdiğini gözlemleyebiliyoruz. Araştırmadan güzel bir alıntı paylaşmak istiyorum. “Mesleklerin toplum nezdindeki itibarı toplumsal yapı içinde bireyin yerini belirlemesinin yanı sıra iş piyasalarını, ekonomik yapıyı, eğitim ve istihdam sistemini yakından ilgilendirmektedir.” 

Ayrıca mesleki itibar kişilerin seçeceği mesleğin birebir karşılığı olmamakla birlikte o mesleği seçmek isteyen kişilerin karşılaşacağı sosyal baskının bir ölçüsüdür. 

Bu liste, üzerinde uzun uzun tartışılabilecek bir konu olsa da ben sizlerin dikkatini 30 – 31 ve 38’inci sıralardaki mesleklere çekmek istiyorum. Lütfen bu meslekleri yazının geri kalanı için aklınızda tutun.

Şimdi gelelim “üstel” değişme konusuna,

Teknolojik gelişme ile birlikte Moore yasası her yerde anlatılır oldu. Moore yasası nedir kısaca bir hatırlayalım.

"Her 18 ayda bir tümleşik devre üzerine yerleştirilebilecek bileşen sayısının iki katına çıkacacağını, bunun bilgisayarların işlem kapasitelerinde büyük artışlar yaratacağını, üretim maliyetlerinin ise aynı kalacağını, hatta düşme eğilimi göstereceğini öngören deneysel (ampirik) gözlem."(2)

Çoğumuzun bildiği Moore yasası bizler için pratik hayatta ne anlama geliyor ?

Moore yasası, kısaca bugün var olan işlemcilerin “işleyebileceği” veri miktarının her 18 ayda bir iki katına çıkması, dolayısıyla çoğu elektronik cihazın yeteneğinin sürekli gelişmesi ve gelişen bu yeteneklerin hayatımızı hızla değiştirdiği anlamına geliyor.

Bugün iş hayatında çok fazla “yakında yok olacak” mesleklerde çalışan insan bulunuyor, teknolojik devrim bir çok insanı işsiz bırakacak haberleri sürekli olarak etrafta dolanıyor. “Yakında yok olacak” meslekler, bu mesleklerin gerektirdiği becerilerin teknolojik cihazlar/yazılımlar ile karşılanabileceği anlamına geliyor. Üstel bir şekilde hızlanan ve kendini geliştiren bu teknolojik cihazlar hızlı bir değişimi tetikliyor.

Peki bu teknolojik/mesleki dönüşümler bu kadar öngörülemez miydi sorusuna cevap bulabilmek adına biraz araştırma yaptım. 

Araştırmamı insanların ulaşmakta zorlanabileceği pahalı raporlar yerine gündelik kullanılan bazı haber veya kariyer sitesi gibi web siteleri üzerinden yapmaya dikkat ettim. (Bunun sebebi insanların kariyerlerini internette herhangi bir sayfada yazılanlar ile yönlendirmelerini önermek değil, bazı sinyallerin aslında kolay ulaşılabilir olduğunu göstermektir.)

1999 – 2010 ve 2015 yıllarına ait, biri yerli ikisi yabancı olmak üzere, üç farklı web sitesinden aşağıda alıntı yapmak istiyorum.

İlk olarak, 1999 yılında Hürriyet gazetesinde yayınlanan ve Trends Araştırma Enstitüsü’nün Başkanı Gerard Celente’den alıntı yapılan bir yazıda 2000’li yılların gözde mesleklerini sırasıyla şu şekilde sıralamış. (3)

‘‘Dünya İnternet’le birbirine bağlandıkça, iletişim ve teknoloji alanındaki profesyonellere olan ihtiyaç artacak’’ diyen Celente’ye göre yeni yüzyılda yıldızı parlayacak meslekler şunlar:

1. Web Site Designer (Web Sitesi Tasarımcısı)
2. Network Engineers (Network Mühendisliği)
3. Newsletter Writer (Newsletter Yazarı)
4. Business Software Developer (Businees Software Planlayıcısı)
5. Electronic Copyright Attorney (Elektronik Telif Hakkı Avukatı)

İkinci olarak, CareerCast sitesinde Andrew Strieber tarafından kaleme alınmış 2010 yılında yayınlanan yılın en iyi 10 mesleği sayfasında ilk 5 sırada sırasıyla yer alan meslekler, (4)

1. Actuary (İstatistiksel veriyi kaza, hastalık, ölüm gibi verilerin olasılığını hesaplayan kimse.)
2. Software Engineer (Yazılım Mühendisi)
3. Computer System Analyst (Bilgisayar Sistem Analisti)
4. Biyolog
5. Tarihçi

Ekim, 2015’te Business Insider tarafından yayınlanan başka bir yazıda 2015 yılında Yazılım Mühendisi ve Geliştiricisi mesleklerinden sonra en çok talep gören üç mesleği Elektronik Mühendisliği, Mekanik Mühendisliği ve Hemşirelik olduğunu yazmış. (4)

Bu üç farklı örneğe baktığımız zaman, web sitesi, yazılım ve bilgisayar ile ilgili işlerin 2000 yılından itibaren giderek daha fazla öne çıktığını gözlemleyebiliyoruz. 2010 yılında Careercast sitesindeki “Biyolog” mesleğide gelmekte olan başka bir devrimin sinyalini veren kelimedir.

Aynı yıl Microsoft’un kurucusu Bill Gates, Wired’a vermiş olduğu bir röportajda bugün genç olsaydı bilgisayarlar yerine biyolojiyi hackleyeceğini belirtmiş. (6)

Bir değişim olduğu zaman, onlara sadece istatistiksel değişimler olarak bakmak yerine hangi noktada insan hayatını nasıl etkilediği üzerine ciddi bir şekilde düşünmemiz gerekiyor. İnsan ömrünün uzaması, mesleklerin değişmesi, teknolojinin ilerlemesi gibi durumların bir araya gelmesi mi, yoksa bu sinyalleri kişilerin ve yetkililerin doğru yorumlamaması mı bugün işsiz ordusu oluşturuyor ? 

Teknolojiye karşı insanlık kitabında, Gerd Leonhard, bir bölümde bu olayı “İflas etmen nasıl oldu ? Önce yavaş yavaş – sonra birdenbire!” şeklinde tanımlıyor. Bence insanların kariyerlerinin çökmesi de tam olarak bu şekilde gerçekleşiyor. Yavaş yavaş alttan gelen değişimi göremeyen ya da görmek istemeyen kişiler uyandıkları anda artık uçurumun kenarında olduklarını fark ediyorlar.

Bugün biraz daha araştırma yaptığımız zaman yazılım, sağlık ve yenilenebilir enerji işlerinin önümüzdeki 10-15 yılda hızlanacağını görebiliyoruz. Mesela, daha önce paylaşmış olduğum Dünya Ekonomi Forum’u tarafından yayınlanan geleceğin meslekleri 2020 raporu özetinde aşağıdaki bulguları paylaşmıştım. (https://ajimisel.wordpress.com/2020/04/23/jobs-of-tomorrow-raporu/)

• Çok fazla sayıda olup en hızlı şekilde talebin arttığı işler Yapay Zeka Sorumlusu, Medikal Transkripsiyonist (Medical Transcripstionist), Veri Bilimciliği, Müşteri Başarı Uzmanları ve Full Stack Engineering. 
• Daha az sayıda fırsatı olup talebin hızlı arttığı işler, Biyogaz depolama sistem teknisyenleri, Sosyal medya asistanları, Rüzgar türbini servis teknisyenleri, Yeşil pazarlamacılar ve Growth Hacker’lar.

Geleceğin mesleklerini anlamak için çok faydalı olan bu raporun tamamına:  https://www.weforum.org/reports/jobs-of-tomorrow-mapping-opportunity-in-the-new-economy adresinden ulaşabilirsiniz.

Bu rapor bir kariyeri temellendirmek için yeterli bir veri kesinlikle değildir ancak bu gibi raporlar içerisinde geleceğe dair bazı sinyaller bulunabilir. Yaklaşmakta olanı inkar etmek, günlük ufak değişimlerin farkında olmamanın uzun vadede sonuçları öldürücü olmaktadır.

İnsanların daha uzun yaşamasının ne anlama geldiğini anlatan 100 Yıllık Yaşam (Andrew Scott) adlı kitapta yazar bir felaket senaryosu çizmekten çok, yaklaşan büyük değişim problemine hazırlıklı olmak için alternatif hayat senaryolarını okuyucular ile paylaşıyor. Artık kişilerin her 10 senede bir tekrardan eğitim kurumlarına geri döneceğini ve kendilerini güncel bilgiler ile donatıp tekrardan iş hayatına döneceklerini tahminliyor. Ayrıca bunun yanında artık insanların sadece iş değil, sektör değişimi de yapacaklarını belirtiyor. (Bu kitabın içeriği ile ilgili kısa bir açıklama yazısı da blog’umda paylaşmıştım. https://ajimisel.wordpress.com/2018/10/21/100-yillik-yasam-lynda-gratton-andrew-scott/)

Her zaman için insanların sevdikleri işi yapmasından yanayım, trendlere göre meslek belirlemek yerine kişinin yeteneklerine ve ilgi alanlarına göre meslek belirlemesinin her zaman doğru olacağını düşünmekteyim. Ancak ister sevdiğiniz işi yapın ister yapmayın gelecek ve bu dönüşüm hepimizi etkiliyor.

Bu yazıda mesleklerdeki dönüşümün kendi sinyalleri ile geldiğini ve bu sinyallerin aslında çok derinlerde bir yerlerde saklanmadığını anlatmaya çalıştım. Ancak bu sinyallerin önüne bazı kriterlerin geçtiğini bu sebeple de sinyallerin tam olarak insanları harekete geçiremediğini gözlemliyoruz. 

Sinyaller ile ilgili önemli noktalardan bir tanesi, bu sinyalleri doğru bir şekilde “yorumlayıp” kişinin hayatına yön vermesi olacaktır. 

Bugün 10 yıl sonrasını düşündüğünüz/araştırdığınız zaman nasıl bir gelecek olabileceğini hayal ediyorsunuz ve siz bugün bunun neresindesiniz?

Hector McDonald’dan son bir söz ile tamamlamak istiyorum yazımı, “Bilinmeyen bir şeyin gerçek olduğuna içgüdüsel olarak inanmayabiliriz ama inanmış bir grubun içinde yeteri kadar kalırsak onların doğrusu bizim doğrumuza dönüşür.” 

Kendi doğrularınıza, yeteneklerinize ve gelecek algınıza odaklanmanız dileğiyle,

Misel

Kaynakça,

—————————————————————————————————–

1. https://tyap.net/mediaf/%E2%80%9CT%C3%BCrkiye%E2%80%99de-%C3%87al%C4%B1%C5%9Fma-Ya%C5%9Fam%C4%B1-ve-Mesleklerin-%C4%B0tibar%C4%B1%E2%80%9D-Ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1-Tamamland%C4%B1.pdf
2. https://tr.wikipedia.org/wiki/Moore_yasas%C4%B1
3. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/2000li-yillarin-gozde-meslekleri-39071253
4. https://www.careercast.com/jobs-rated/10-best-jobs-2010
5. https://www.businessinsider.com/most-in-demand-jobs-around-the-world-2015-10?r=DE&IR=T
6. https://www.wired.com/2010/04/ff_hackers/5/