Dürtme – (Richard H. Thaler – Cass R. Sunstein)

2008 yılında yazılmış 2013 senesinde Pegasus yayınlarından yayınlanmış Dürtme kitabını geçen hafta okudum. Kitap seçim mimarisi üzerine yazılmış bir araştırma fikir kitabı.

Günlük yaşamda herkes sürekli olarak büyük ya da küçük kararlar almaktadır. Bunun yanında bir kısım birey ise ki bunlara sistem mimarları denmektedir, bu kişiler bireylerin alacakları kararlara aracılık eden sistemleri tasarlayan kişilerdir. Bu kişilerin skalası oldukça geniş bir spektrumda yer almaktadır. Bir kapı tasarımcısından, bir ocak tasarımcısına veya bir yatırım kararı formu oluşturan danışmandan bir sağlık kuruluşunda çalışan bilgilendirme personeline kadar bu kişiler sürekli olarak alınacak kararlara aracılık ederler.

İşte Thaler kitabında iyi bir sistem mimarı olunması için dikkat edilmesi gereken bazı sosyolojik bilgileri bu kitabında özetlemiş. Yazar insanların aslında seçim yapmaktan keyif almadığını, seçim yapmak yerine çoğu zaman zorunlu seçimi (veya seçim noksanlığını) tercih edeceklerini iletiyor.

Kitap içerisinde örner olarak, ocak tasarımı nasıl yapılmalıdır diye bir bölüm bulunmakta, ocak üzerinde bulunan gözlerin farklı tasarımlar ile kullanıcıya nasıl daha kolay ve nasıl daha akılda kalan bir şekil ile hizmet verilebileceği gösterilmiş. (bunun üzerine hiç düşünmemiştim!) Ayrıca organ bağışı nasıl arttırılır, veya insanlara aşı yaptırılmasını daha kolay nasıl tasarlarız gibi bir çok enteresan bölüm yine kitap içerisinde bulunuyor.

İyi bir seçim mimarisine örnek olarak, San Marcos, Texas’ta üniversiteye devamı arttırmak için enteresan bir sistem tasarlanmış. İnsanların lise mezunu olabilmesi için üniversiteye kayıt olmasını şart olarak belirlemişler. Buradaki zorunluluğun üniversiteye devam değil sadece kayıt olma zorunluluğu olduğunu da açıkca belirtmişler. İnsanların büyük bir kısmı yazılmışken devam edelim mantığına uyarak üniversiteye giden kişilerin sayısı %11 artmış. (Enteresan bir fikir!)

Kitaptan altını çizdiğim bazı cümleler,

• İnsan bir şeyi kaybettiğinde, kazandığı zaman hissettiği sevincin iki katı kadar üzülür.
• Aslında kimse size, sandığınız kadar dikkat etmez.
• İnsanlara verdiğiniz seçenekler artarsa daha fazla yardım etmeniz gerekir.
• Bir araştırma sonucuna göre, çalışanların yüzde 58’i katılım payı ve yatırım kararları için bir saatten daha az zaman ayırır. İnsanların çoğu bir tenis raketi ya da televizyon alırken bile bundan uzun süre düşünmektedir.
• Attığınız topların nereye gittiğini göremezseniz, bütün gün çalışsanız da isabetli atış yapamazsınız.

Aslında kitap bence biraz insanoğlunun karar alırken ne kadar mantıksız davranabildiğini ve bu sebeple bu sistemleri tasarlayan mimarların üzerinde aslında ne kadar büyük bir sorumluluk olduğunu anlatıyor. Kitap, mutkala okunması gereken kitaplar diye bir liste olsaydı ilk 10’a muhtemelen girecek kadar keyifli bir kitap diyebilirim. Okumanızı mutlaka öneririm.