Geçen ay Kansu Şarman tarafından yazılmış ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayınlanmış Türk Promethe’leri kitabını bitirdim. Kitap Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında Türkiye’de yaşayan öğrencilerin yurt dışına gönderilmesini ve onların anılarını bir araya getirmiş bir inceleme kitabıdır.
Kitap Osmanlı dönemindeki yapıyı anlatarak başlamaktadır. Tanzimat döneminde başlayan yurt dışına öğrenci gönderme uygulaması ilk olarak ağırlıklı olarak Fransa ve arkasından da Almanya ülkelerine olmaktaydı. Bu dönemde yurt dışına gönderilen öğrenciler sadece eğitim olarak değil Avrupa’daki siyasi akımlardan da oldukça etkilenerek Osmanlı Devleti’ne döndüklerinde bu etkileri önemli rollerde görev alarak hissettirmiştir. Hatta içlerinden bazıları çeşitli reform hareketlerinin öncülüğünü üstlenmiştir.
Cumhuriyet’in ilanından sonra Türkiye’de öğrencilerin iyi eğitim alabileceği çok fazla alternatifin bulunmamasından dolayı öğrencilerin yurt dışına gönderilmesi planlanır. bu plan 29 Ekim 1924 yılında açılan Maarif Vekaleti Avrupa sınavı ile hayata geçirilir. Öğrenciler kimya, astronomi, hititolog, matematikçi, yazar, hukuk gibi bir çok farklı konularda eğitim almaya gönderilmiştir. Bu sınav ile giden kişilerden bazılarının isimleri Ahmet Adnan Saygun, Cahit Sıtkı Tarancı, Sabahattin Ali, Cahit Arf’tır. Kitapta toplamda 40 kadar öğrencinin anılarından kısa kesitler yer almaktadır.
Bu anılardan bana enteresan gelen bazıları aşağıdadır,
Sabahattin Eyüboğlu – “… Paris’in metrosu -bir çeşit yer altı treni? o kadar basit ve o kadar düzenli ki hiç kimsenin yönünü kaybetmesinin imkanı yok. (14 Temmuz 1924)
Sedat Alp – … 1932 sonbaharında …. Shulpforta Gymnasiumu’na gönderiliyor, okul o sene 396. kuruluş yıl dönümünü kutluyor.
Sabahatti Ali – “Hayatta hiçbir zaman kafamızdaki kadar harikulade şeyler olamayacağını henüz idrak etmemiştim.” . bu bölümde ayrıca Sabahattin Ali’nin muhalif bir yazar olduğu ve Bulgaristan sınırından geçerken öldürüldüğünü de öğrendim.
Kitap o dönem için Avrupa’daki yaşam biçimini de öğrenciler sayesinde bizlere göstermiştir. O dönem Avrupa’ya giden öğrencilerin bir çoğunun anısında sanat ve spor yer almaktadır. Tiyatro, opera, dans, bisiklet, doğa yürüyüşleri neredeyse giden her öğrencinin anılarında yer almaktadır. Avrupa yaşam tarzında eğitim kadar sosyal yaşamında önemli olduğunu bu anılarda anlayabiliyoruz.
Kitapta enteresan bir çok anı bulunmakta, geri dönmek zorunda kalan öğrencilerin yarım kalan aşkları, Marie Curie’den ders alan bir kimyacımızın olması, öğrencilerin ikinci dünya savaşı sebebiyle bombardımanlardan kaçması gibi..
ben kitabı keyifle okudum, sizlere de öneririm.
Misel Aji'nin Dünyası 