Kurumsal Kobaylar (Dan Lyons)

Kurumsal Kobaylar – Dan Lyons tarafından yazılmış 2019 yılında Can Sanat Yayınları A.Ş. tarafından yayınlanan (Silikon vadisi) şirket kültürleri üzerine bir araştırma/inceleme kitabıdır.

Yazıya Dan Lyons’un hayatı ile başlarsak, yazar 1960 Massachusetts doğumlu “Disrupted” adlı best seller kitabın yazarıdır. Yazar ayrıca Silikon Vadisi dizisinin ilk iki sezonunda yazarlık yapmıştır.

Kitap yazarın LSP (LEGO Serious Play) macerası ile başlıyor. LSP, insanların ne hissettiğini limitsiz bir şekilde anlatabilmesi için tasarlanmış bir kurumsal atölye çalışması. Bu çalışmaya katılan kişilere 6 adet LEGO parçası veriliyor ve onlardan bir ördek yapması bekleniyor. Yazar burada şaşkınlıkla beraber iş hayatının nasıl bu hale geldiğini düşünmeye başlıyor.

Kontratlı çalışanların hızla arttığı, emeklilik kelimesinin neredeyse artık telaffuz bile edilmediği, bir şekilde bir şirket kurup en hızlı şekilde o şirketi elden çıkarmaya çalışan bir kültürün ne kadar yorucu, depresif ve sağlıksız olduğunu yazar firma ve kişi bazında örnekler ile açıklıyor. Netflix’in mottosu “Biz bir aile değiliz, takımız” yaklaşımını oldukça sert bir şekilde eleştiren yazar şirketlerin eski düzende olduğu gibi çalışanların sürekli olarak diken üstünde durmadığı ve uzun yıllar boyunca çalışabilecekleri daha samimi ortamlara daha fazla ihtiyaç duyduğumuzun altını çiziyor.

Kitaptan bir paragraf alıntı : (Sayfa: 99) “Aynı zamanda bütün bu patırtının bir tür dikkatleri başka tarafa çekme oyunu olabileceğini düşünmekten de kendimi alamıyorum. Bütün bunlar bizi meşgul ettiği ve korku içinde tuttuğu için, işveren ve işçiler arasındaki o eski anlaşmanın şartlarının yavaş yavaş eridiğini göremiyor olabilir miyiz ? Çalışanlarınızı yeni ofislere koyun, abur cuburla, masa tenisiyle, meditasyon odalarıyla kandırın, hedefler ve amaçlar konusunda retorik bombardımanına tutup, “dünyayı değiştirme” palavraları sıkın, belki o zaman onlar da maaşlarının giderek düşmesinden, emeklilik fonlarının yok edilmesinden ve iş güvencelerinin ortadan kalkmasından şikayet etmezler. Belki bütün bunlar şirketlerin bir el çabukluğuyla hepimizi yanlış tarafa yönlendirmesinden ibarettir. Sihirbazın elindeki iskambil kağıtlarına odaklandıysanız bileğinizdeki saati çaldığını fark etmezsiniz.”

Kitabın bir bölümünde yazar 1961’de yapılan Milgram deneyine atıfta bulunmakta. Psikolog Stanley Milgram planladığı deneyde katılımcılarından duvarın arka tarafındaki öğrenicilere giderek artan bir elektrik şoku vermeleri talımatını verir. Tüm bağırış çağırış yakarış ve inlemelere rağmen katılımcılar elektrik şoku vermeye devam eder. Bu deneyin amacı insanların otorite figürlerine ne kadar boyun eğebileceğini araştırmaktı. (Deney ile ilgili ekstra bilgi merak edenler için : https://evrimagaci.org/milgram-deneyi-otoriteye-nasil-boyun-egiyoruz-954)

Yaklaşık 12 senelik kişisel kariyerimde toplamda 3 farklı firmada görev aldım. (Genel olarak çok iyi firmalarda çalıştım.) Ancak gerçekten bugün bir firmaya girip 30 yıl çalışma fikri bana da maalesef ütopik gözükmeye başladı. 40’ında direktör olmayan bir kitlenin oyun dışı kaldığı 50’sinde artık ne olursa olsun şirket içerisinde var olmaması gereken bir çalışan olduğu düşünülen bu kültürün değişmesi konusunda yazar ile hem fikirim.

Kitap bugün övünülen ya da çoğunluğun içerisinde yer almak teknoloji firmalarına bence güzel bir bakış açısı tutuyor. İş hayatının çığırından çıkmış uygulamalarını, git gide daha çok kar odaklı olan firmaların insanların mutsuzluğunu ne kadar önemsemediğini çok güzel bir şekilde gözler önüne seriyor. Kitabın yazım dili oldukça akıcı ve eğlenceli. Özellikle kurumsal bir firmada çalışan birisiyseniz bu kitabı mutlaka okumanızı öneririm.

Kitaptan altını çizdiğim bazı cümleler,

• Bir şirketin sosyal sorumluluğu karını artırmaktır. (Milton Friedman)
• Araştırmadan çıkan başka bir sonuç katılımcıların yüzde 94’ünün bir noktada toksik insanlarla çalışmış oldukları.
• Çalışanlar sayısız direktifler, bitmeyen toplantılar ve kimin ne iş yaptığını anlayamamaya başlamaları yüzünden şokta ve öfkeli.
• İnsanlar mahremiyetin değerini yeniden anlamaya başladılar.
• Ekonomideki maaş trendlerini inceleyen PayScale’in yaptığı bir çalışmaya göre Amazon ortalama bir sene il, Fortune 500 şirketleri arasında ikinci en yüksek personel değişim oranına sahip. (Tablo 1.0)
• 50 ya da 100 yıl sonra otomatonlar insanlar gibi hareket eden makineler ve makine gibi hareket eden insanlar yaratacak. Eskiden insanların köle haline gelmesinden çekiniyorduk, oysa asıl tehlike insanların robot haline gelmesi.