Factfulness (Hans Rosling)

Bu sene bitirmiş olduğum ilk ingilizce kitap olma özelliği taşıyan ve son derece beğenerek, keyifle okuduğum Hans, Ola ve Anna Rosling tarafından yazılmış Factfulness kitabını bu hafta bitirdim. Kitap dünyada olan biten ile ilgili algılarımızın ne kadar yanlı ve eski olduğunu rakamlar ve testler üzerinden kanıtlayan bir inceleme kitabıdır.

Kitap algılarımızın yapmış olduğu hataları 10 bölümde toparlamış.

Özellikle medyada sürekli olarak negatif (ve haber değeri taşıyan) haberlere maruz kaldığımız için genelde dünyanın çok daha kötü bir yer olduğunu, dünyanın gelişiminin negatif yönde olduğunu düşünürüz.

Ortalama ömürün uzaması, çocuk ölümlerindeki azalma, tedavi edilebilir hastalıklar yüzünden ölen kişilerin sayısındaki azalma gibi bir çok parametrede oldukça iyi yol kat etmiş dünyamızda algılarımız maalesef dünyanın hala “bizler” ve “günlük 1 doların altında kazanan insanlar” olarak zihnimizde ikiye ayrıldığını kitap içerisindeki anketler ile kanıtlıyor. Hatta sahip olduğumuz bilgilerin neredeyse 10-20 yıllık bilgiler olduğunu bu bölümlerde gayet iyi gözlemleyebiliyoruz.

Herşeyin standart bir çizgide gideceğine olan inancımız, bazı konuların medya gereği abartılması, genellemelerimiz, kaderciliğimiz, rakamlara tek taraflı bakmamız gibi bir çok farklı konu kitap içerisinde bölüm bölüm işlenmiş. Ben iki bölümden 1-2 noktayı aşağıda paylaşmak istiyorum.

Bölüm 9) Suçlama içgüdüsü
Bu bölümde genelde negatif giden bir şeyler için hep bir suçlu arama eğiliminde olduğumuzu ancak aslında sorgulanması gerekenin bu negatif sonucu ortaya çıkartan sistem olduğunu anlatıyor. (Suriye savaşından kaça göçmenlerin Avrupa’ya yerleşme hakkı varken neden kaçak botlar ile Avrupa’ya gitmeye çalışıyorlar ?)

Bölüm 10) Aciliyet içgüdüsü
Yazar bu bölümde Memba adındaki bir köyde aniden patlak veren bir hastalık sebebiyle insanların bir anda bacaklarının paralize olmaya başladığını anlatıyor. Belediye başkanı ve Hans bu hastalığın bir salgın olup olmadığı konusunda emin değildir ancak en kötü ihtimale karşı hızlı bir karar almaları gerektiğini düşünürler ve acele bir şekilde yerleşim alanına giriş çıkan yapan otobüslerin geçtiği yolun kapatılmasına karar verirler. Bu şekilde köy alanına herhangi yeni birisi giriş yapamayacaktır.

Sabah olduğuna ürünleri pazarda satmak için yola çıkan 20 kadın ve çocuk yolun kapatıldığını öğrenirler. Bu kapanan yol sebebiyle otobüsle gidemeyeceklerini anlayan bu grup sahile doğru yürürler ve onları gidecekleri yere götüren bir kayığa atlarlar. Uzun lafın kısası bu kayık alabora olur ve içindeki herkes ölür. Daha sonradan da bu hastalığın salgın olmadığı anlaşılır.

Bu bizimde kendi hayatımızda aslında çoğu acil olduğunu düşündüğümüz olay ile ilgili aldığımız kararların sakince düşünüldüğünde ne kadar acil olmadığını anlaşılması ve bu durumlarda karar almanın aslında ne kadar hatalı sonuçlara yol açabileceğinin bir göstergesi.

Kitap bana tekrardan insanlar olarak ne kadar irrasyonel olabildiğimizi, aslında beslendiğimiz bilgi kaynaklarımızın ne kadar manipüle edilmiş olduğunu (işleri gereğide olsa) ne kadar düşünmeden fikirlerimizin oluştuğu veya fikirlerimizi nasıl yenileyemediğimizi hatırlatması açısından faydalı oldu.

Rakamlara tek taraflı bakmamak konusunu Türkiye’den bir örnek ile açıklamaya çalışalım. Türkiye’de 2008 yılı istatistiklerine göre eğitim seviyesine göre kişiler sınıflandırıldığında ilkokul mezunu kişiler %46 paya sahip iken bugün bu rakam %27’ye kadar düşmüştür. (Okur yazar olmayan kişilerin oranı %11,3’den %4’e gerilemiştir.) Bu şekilde bakıldığında Türkiye’nin eğitim seviyesinin arttığı düşünülür. Ancak bu rakamların yanına OECD ülkeleri arasında okuduğunu anlama rakamları eklenip 2009 – 2015 kıyaslaması yapıldığında bu sefer eğitimli kişi sayısının arttığını ancak OECD sıralamasında okuduğunu anlayan kişi sayısında geriye düşüldüğü gözlemlenmektedir. (Kaynak: TÜİK ve PISA sonuçları)

Bence bu kitap herkesin mutlaka okuması gereken bir kitaptır. Sizlere de mutlaka okumanızı öneririm.

Hans Rosling’in konu ile ilgili TED sunumu : https://www.ted.com/talks/hans_rosling_the_best_stats_you_ve_ever_seen?language=tr