Ürünün “Anatomisi”, mesleksizleşme ve patronlar

“Hayatımda işinden memnun olmayan bir çok profesyonel gördüm ancak sattığı ürüne tutku ile bağlı olmayan bir tane patron görmedim.“

Rönesans dönemi heykeltıraşlarından Michelangelo, heykeller ve resim sanatı üzerine ölümsüz eserler vermiş bir sanatçıdır. Michelangelo, çalışmaya başladıktan kısa bir süre sonra ortaya çıkaracağı eserlerin mükemmel seviyede olabilmesi için, eserlerinin ana konusu olan insan figürlerini detaylı olarak anlaması gerektiğini fark edip, “insan” kavramını yakından tanımaya karar vermişti.

Michelangelo, bu düşünceden yola çıkarak insan anatomisini öğrenmek üzere kadavralar üzerinde çalışmaya başladı. Bu bedenler üzerinde göz kapakları, kaslar, eller ve diğer tüm detayları yakından inceleme şansı elde eden sanatçı hem gözlemleyerek hem deneyimsel olarak anatomi bilgisini geliştirdi. Bunu yapmasındaki amaç ortaya çıkarmayı düşlediği “insanı” tam olarak bilmek istemesiydi. Tam olarak anlayamadığı bir anatomiyi, “heykel içerisine saklanan ruhu” bir canlı gibi yansıtması onun için imkansızdı.

Floransalı bir avukatın oğlu Leonardo Da Vinci de aynı konu üzerinde düşünmüş bir sanatçıdır. Bir portre ressamı olarak kasları yakından anlaması gerektiğini anlayan Leonardo anatomik incelemelere başlamış ve bunlarla ilgili tüm gözlemlerini son derece entelektüel bir şekilde notlarına aktarmıştı.

Sadece kaslar ve gözler üzerinde durmayan Leonardo, gebelik, çocuk gelişimi, sinirler, kemikler gibi birçok farklı alanda gözlemler yapıp notlar almıştı. Özellikle yüz hatlarının kişinin duygularını ve karakterini dışa vurduğuna inanmaktaydı. Gülmek, ağlamak, neşeli olmak veya korkmak gibi duygular onun ilgi alanı içerisinde yer alıyordu. Bu sebeple bu anları özel olarak incelemişti. Leonardo’yu diğer sanatçılardan ayıran en büyük özelliklerden bir tanesi bu anatomik bilgiyi resimlerinde mükemmel bir şekilde yansıtabilme yeteneğiydi.

Eski dönemlerde bir işte çalışılan ürünün anatomisini bilmek çok önemli bir olguydu. Ancak ilerleyen zamanla, modern sanayi ile birlikte bu durum değişmiş ve üründen gitgide uzaklaşan bir çalışan kitlesi ortaya çıkmaya başlamıştır.

Bugün profesyonel dünyada işine yabancılaşmada iki farklı etken karşımıza çıkmaktadır.

İlk olarak ele almamız gereken etken işin kendisine yabancılaşmadır. Richard Sennett Karakter Aşınması kitabında bu konu üzerinde “İşçiler artık büyük resimden farklı olarak çalışmaktadır. Çoğu zaman bir işletmedeki bir işçi sadece yapmış olduğu işi bilmekte (bu genellikle bir işin çok küçük bir parçası olmakta) ve mesleğin tamamına ait bir bilgiye sahip olmamaktadır. Mesela bir lastiğin contasını sıkan bir araba işçisi arabanın nasıl yapıldığına dair bir bilgi sahibi değildir. Aynı şekilde gününü bilgisayar başında bazı rutin işleri yapmakla geçiren bir ofis çalışanı iş üzerinde çok fazla bilgi sahibi değildir. Kişiler işlerine yabancılaşmaktadır.” görüşünü sunmaktadır.

İkincil etken ise “sektör” değişimleridir. Yeni normallerden bir tanesi olarak karşımıza çıkan bu etken, bireylerin artık ürünsel uzmanlaşmadan uzaklaşarak, proses uzmanlaşmasına yönelmelerine yol açmıştır. Sektör değişimine örnek olarak, elektronik ürünleri satan bir firmada satış yapan bir bireyin, bir sonraki rolünde çikolata satan bir firmada satışa, oradan da bir yazılım firmasına satışçı olarak geçmesi örnek gösterilebilir.

Sektör değişimleri kişilerde genel olarak satılan ürünlere karşı bir yabancılaşmaya yol açar. Bugünün dünyasında satılan ürüne olan yabancılaşma çok üst seviyeye ulaşmıştır. Büyüyen ve kurumsallaşan firmalar süreçler ile çalışanlarını ürünlerden koparmaktadır. Ürünler artık birer fiziksel obje olmaktan çıkıp ekranlardaki bazı kodlar, fotoğraflar ve satış rakamlarına dönüşmüştür. Bir ürünün kapsamlı olarak tüm özelliklerini bilmesi beklenmeyen satış ve pazarlama elemanları artık piyasanın yeni normlarından olmuştur.

Ürünlere uzak bireyler “kariyer” adı verilen bir maraton koşmaya çalışırlar. Tam olarak hangi üründe veya sektörde uzman olduklarını bilmeden, departman adı ile kendilerini özdeşleştiren bu bireyler, günümüz dünyasında üründen bağımsız olarak “pazarlamacı” veya “satışçı” olarak adlandırılırlar.

Kariyer koşusu içerisinde korku ile hareket eden bireyler maalesef bu ürüne yabancılaşma durumuna kayıtsız kalırlar. Zamanın kısıtlı, amacın sadece hareket etmek ve ilerlemeye çalışmak olduğu bu koşuda her türlü diğer etken çeşitli korkular sebebiyle göz ardı edilmiştir. Jose Saramago’nun Körlük kitabında korku kavramı ile ilgili şu bölüm konuya güzel bir bakış açısı tutmaktadır. “Korku insanı kör eder, dedi koyu renk gözlüklü genç kız, Haklısınız, gözlerimiz görmemeye başlamazdan önce bizler zaten kör olmuştuk, korku bizi kör etmişti, aynı korku yüzünden körlüğümüz sürüp gidecek.“

Bu kariyer korkuları kişileri “mesleksiz” bırakan bir sisteme karşı kör bırakmıştır.

Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta “kurumsallaşmak” ile “mesleksizleşmek“kavramlarının oldukça farklı kavramlar olduklarıdır. Kurumsallaşmak bir işin sistematik bir şekilde yapılmasına verilen isimdir, mesleksizleşmek ise sattığı ürünlere ve sektöre yabancı, sadece büyük sistem içerisinde bir çarkın proseslerini yönetmek olarak karşımıza çalışmaktır.  

Bir küçük veya orta ölçekli işletmeye gittiğiniz zaman “patron” adı verilen kişinin genelde satılan ürünler ile ilgili detay bilgisine hayret edersiniz. Satmış olduğu ürünlere karşı sahip olduğu büyük meraktan dolayı ürün anatomisi bilgisinin yanı sıra, satış yapılan müşterinin profili, ürünün pazara sunduğu değer ve pazar yapısı ile ilgili de çok fazla kritik bilgiye sahip olduğunu gözlemlersiniz.

Bir ürün hakkındaki “anatomik” bilgi ürüne, müşteriye ve pazara dokunarak elde edilebilir. Ürün ile yaşayan, o ürünü sıfırdan bir piyasaya sunmaya çalışan, bir ürünün firesinin, hasarının, yan etkisinin ne olduğunu bilen, müşteri dertlerini anlayan bireyler ürün hakkında “anatomik” bilgi kazanır. Bu anatomik bilgi kişiye hem bir bakış açısı hem de bir tecrübe katar. Bu tecrübe kişilere proseslerin olmadığı bir yerde de var olma şansı yaratır. Bu bilgiye sahip olan bireyler firma bağımsız olurlar.

Bizler de eğer kalıcı ve uzun vadeli bir koşu koşmak istiyorsak, ürünlerin ve dünyanın hızla değiştiği bir dünyada eskisi gibi ürünün anatomisini bilmek mümkün müdür sorusuna takılıp kalmamalıyız. Öncelikli olarak tutku ile öğrenmek isteyeceğimiz “ürünlerin” ne olduğu üzerine kafa yormamız ve mümkünse o ürünlerin olduğu sektörlerde görevler almalıyız. Daha sonrasında ürüne karşı beslenen sınırsız merak ile birleşen tutku, uzun vadeli işlerin temelini oluşturacaktır.

Eğer bu yapılamıyorsa da en azından şu anda içerisinde bulunmuş olduğumuz sektörün ürünlerinin anatomisini ne kadar biliyoruz ve daha ne kadar öğrenebiliriz diye kendimizi her gün sorgulamamız gerekiyor.

“Hayatımda işinden memnun olmayan bir çok profesyonel gördüm ancak sattığı ürüne tutku ile bağlı olmayan bir tane patron görmedim.“