Akıllı İnsanların Mantıksız Kararları (Richard H. Thaler)

Akıllı İnsanların Mantıksız Kararları 2015 yılında Richard H. Thaler tarafından yazılmış, 2019 yılında Pegasus Yayıncılık tarafından Türkçeye çevrilmiş “Davranışsal İktisat” üzerine yazılmış bir referans kitabıdır.

Daha önce Richard H. Thaler tarafından yazılmış “Dürtme” adlı kitabı okumuştum ve bu kitabı çok beğenmiştim. Akıllı İnsanların Mantıksız Kararları kitabınıda aynı şekilde beğenerek okudum.

Kitap “Davranışsal İktisat” adı verilen kişilerin ekonomik konular ile ilgili vermiş oldukları kararların, kişilerin sosyal ve duygusal durumlarınıda göz önüne alarak açıklamaya çalışan bir ekonomi alanıdır.

Kitap toplamda 8 ana bölüm, 33 alt bölümden oluşuyor ve toplam uzunluğu yaklaşık 450 sayfa.

Davranışsal ekonomiye bir örnek olması açısından kitabın başında yer alan aşağıdaki deneyi sizler ile paylaşıyorum.

Thaler’in öğrencileri bir sınavda not ortalaması 72 olunca öğretmenlerine şikayet etmeye gelirler. Çan eğrisi sistemi kullanıldığı için Thaler bu ortalama rakamına öğrencilerin neden bu kadar takıldığını anlayamaz ancak bir deney yapmaya karar verir. Yeni yapacağı sınavı 100 puan + 37 puanlık ekstra sorular ile birlikte yapar. Bu sefer, sınavda alınabilecek maksimum not 137 olur ve sınıf ortalaması 90’a yükselir. Yüzdesel olarak bakıldığında aslında 100 üzerinden 72 almak ile 137 üzerinden çok fazla fark olmasa da ortalama rakamın yüksek olmasından dolayı öğrenciler sınavdan daha az şikayet ederler.

Kitap içerisinde, kişilerin yarın alacakları kazançları nasıl hatalı bir şekilde bugüne indirdikleri, oyuncu takaslarında yapılan hatalar, finansal piyasalarda haber akışına bağlı garip değerlemeler, kelime değişiklikleri ile adalet algısının değiştirilebilmesi gibi hepsi birbirinden enteresan onlarca farklı deney/görüş bulunuyor.

Benim kitaptan çıkarmış olduğum önemli sonuçlardan bir tanesi insanların çoğu konuda irrasyonel davrandıkları oldu. İnsanların büyük bir kısmı çoğu konuda bilgi sahibi değildir ve onları her alanın uzmanı gibi düşünmek hatalıdır. Ayrıca herkes iyi gözlem ve kaliteli veri ile sağlıklı modeller geliştirilebilir. (bu modeller ayrıca kişileri konuların uzmanı değil oldukları gibi kabul ederler.) Ayrıca insanlar sahip oldukları şeylere değerinden fazla bir değer biçebilirler, “sahiplik etkisi” adı verilen bu olgu irrasyonel davranışlara yol açar.

Kitaptan altını çizdiğim bazı cümleler,

• İnsanlar halihazırda sahip oldukları şeyleri, sahip olabilecekleri ancak henüz sahip olmadıkları şeylere göre daha değerli buluyordu.
• Bulgu, bir olayın gerçekleşmesinin ardından, olay önceden öngörülmemişse bile ortaya çıkan sonucun her zaman mümkün olduğunu bildiğimizi düşünmemizdir.
• İnsanlar hayatı düşünüp değerlendirirken seviyeleri değil değişimleri göz önünde bulundururlar. Bu değişiklikler statükoya veya beklenen seviyeye göre gerçekleşen değişiklikler olabilir, ancak ne olursa olsun bizi mutlu veya mutsuz yapan şey bu değişikliklerdir. (İnsanlar kayıplardan daha çok nefret ederler)
• Dolayısıyla yaşamı değişimler üzerinden deneyimliyoruz, hem kazanç hem de kayıplara karşı azalan duyarlılık hissediyoruz ve kayıplar, aynı büyüklükteki kazancın hissettirdiğinden daha çok can yakıyor. Bunlar bir grafikte çok fazla anlam yüklü olduğunu göstermektedir.
• (Komisyonun %17 olduğu bir yarışta) Yarışı yapıranlar, bahse girilen her bir doların yaklaşık %17’sini aldığı için, bahse girenler toplu olarak yarış başına %17 kaybederler.
• Büyük kayıplar tarafından ezilme tehlikesiyle karşı karşıya kalan ve zararı kapatma şansına sahip olan kişiler, normalde riskten kaçınmalarına rağmen alışılmadık ölçüde risk almaya istekli olacaktır.
• Zihnin birden fazla enerji sistemi içerdiği ve bu sistemlerin birbirlerinden bir derece bağımsız olduğu kabul edilmediği sürece, özdenetim kavramı bir paradoks içerir.
• Talep ne kadar fazla olursa olsun, müşteri daha fazla ödemeye razı olsa bile, herhangi bir firma için bir müşteriye mal veya hizmetin değerinden daha fazla fiyat uygulamamak inanılmaz derecede önemlidir.

Ben açıkcası bu konuya ilgi duyan birisi olarak kitabı keyifle okudum ve sizlere de öneririm. Kitabı ayrıca “Blog’dan öneriler” sayfasına da ekledim.